شهریار عاشق بود، اما نه عاشقِ ثریا! - مجله یک کامپیوتر

31 سال از مرگ غزلسرای شوریده تبریزی می گذرد و حالا چند سالی است سال مرگ او مصادف است با روز ملی شعر و ادب فارسی در تقویم ملی. 27 شهریورماه هر سال، رسانه ها به این بهانه به بحث های مختلفی دامن می زنند ازجمله این که چرا این روز به عنوان روز ملی شعر و ادب فارسی انتخاب شده است. ما، اما در این گزارش، از این بحث پردامنه و ظاهرا بی انتها درگذشته ایم و خواسته ایم سراغی از خود شهریار بگیریم.

دو سال پیش، زنده یاد اصغر فردی را در جام جم پای تبادل نظر نشاندیم به بهانه انتشار کتاب شهریار و انقلاب ملت. فردی که خیلی زود و در 55 سالگی درگذشت، از یاران نزدیک شاعر تبریز بود و اتفاقا پژوهشگری بسیار باسواد و کاربلد بود. خلاف دیگر نزدیکان و دوستان شهریار، از اسطوره سازی رفیقش اجتناب می کرد و در عوض، به متن شعر او نفوذ می کرد و مناسبات موجود در خود متن ها را می کاوید. این ها باعث شد آن روز، بحثمان درباره کتابی که او از 600 صفحه شعر منتشرنشده شهریار به بازار فرستاده بود، گفت وگویی بگردد در تحلیل گفتمان هایی، چون عشق و رادیکالیسم انقلابی در شعر شهریار و حتی بحث به ناظم حکمت و لویی آراگون بکشد.

بخشی از آن تبادل نظر، اما نزد ما باقی ماند؛ خدای نانموده نه به خاطر رسم معمول که بعضی رسانه ها گفت وگوهای شان را نگه می دارند تا پس از مرگ طرف آن را منتشر نمایند. آن روز اصغر فردی بحث هایی را با ما در میان گذاشت که به گزارش ما از کتاب شهریار و انقلاب ملت مربوط نمی شد و از این رو باقی ماند تا امروز که به مناسبت سالمرگ شهریار و روز ملی شعر و ادب فارسی منتشر گردد؛ این بخش از حرف های او، پاسخ هایی صریح درباره بعضی شایعه ها و افسانه هاست که به زندگی و کار شهریار منتسب نموده اند.

عشق بود، اما نه به ثریا!

چند سال پیش بود که بعضی رسانه ها ادعا کردند زنی را که شهریار در جوانی به او دل باخته بوده یافته اند. سه سال پیش هم نوشتند که ثریا درگذشته است یعنی همان زنی است که شهریار عاشق دلسوخته او بود و در فراقش کمر خم کرد. این روایت دراماتیک را لابد همه تان شنیده اید.

همان موقع هم اصغر فردی این ماجرا را رد کرد و گفت که استاد هرگز درباره هویت معشوق خود در تمام عمر خود به هیچ احدی کمترین مطلبی ارائه نکرد.

او به یکی از دو تصویری که آن روز ها در شبکه های اجتماعی دست به دست می شد اشاره می کرد و می گفت که تصویر متعلق به بانویی از شاهزاد گان قجری بود و اساسا چنین نام و نشانی (ثریا ابراهیمی) در تمام زندگی شهریار واقعیت و موجودیتی نداشته است.

البته فردی منکر آن روایت از عشق آتشین نبود، بلکه دو نکته را رد می کرد؛ یکی این که آن زن، همین ثریا ابراهیمی است که رسانه ها ادعا نموده اند حالا در آمریکا درگذشته و دیگری در ارتباط با انتها شهریار در ماجرای شورانگیز عاطفی اش. این دومی را هم از زبان فردی خواهیم خواند.

اصغر فردی که خود را شاگرد شهریار می دانست، اما شاید متمرکزترین شهریارپژوهی بود که دیده بودیم، در تبادل نظر با جام جم معتقد بود باقی روایت ماجرای عاشقی شهریار، بسیار آمیخته با افسانه است. خب مردم دوست دارند روایت های افسانه ای را دراماتیک تر نمایند. فردی می گفت: شهریار در همان بیست وچندسالگی از ماجرای شکست در آن عشق عبور کرد، اما طوری می نویسند انگار تا انتها عمر در آن فراق نالید و نالید. او عبور کرد و در شعر و معنویت به تعالی رسید.

مردم می گویند او وقتی عاشق شد، تحصیل طب را رها کرد. این، افسانه ای بیش نیست. او تحصیل طب را کامل کرد. طبیب بود. حتی در دوره ای مطب دایر کرد، اما دوست نداشت دکتر بماند، می خواست یک شاعر تمام وقت باشد. این افسانه ها را می بافند، اما نمی پرسند چرا او تبعید شد؟ چرا دیپلم طب را به او نمی دادند؟ چرا سرهنگ دکتر فیروزبخت وقتی دید مدرک طبابت شهریار را نمی دهند خودش در مریضخانه فیروزبخت مدرک دیپلم طب را می نویسد و می دهد دست شهریار؟ چرا؟

چون رضاشاه مستقیم با شهریار درگیر شده بود. شهریار تنها شاعری بود که ترور میرزاده عشقی را در قالب شعر توصیف کرد و نوشت: عشقی که درد عشق وطن بود درد او/ او بود مرد عشق که کس نیست مرد او/ [..]از جان گذشت عشقی و اجرت چه یافت مرگ/ این کارمزد کشور و آن کارکرد او. خب دستور مستقیم ترور میرزاده عشقی را رضاشاه داده بود و حالا یک بچه شاعر پیدا شده بود و در این باره شعر نوشته بود. این اباطیل را می گویند، اما نمی گویند چرا نام یکی از چهارراه های پایتخت کشور باید امیراکرم باشد.

مگر نمی دانیم امیراکرم همان چراغعلی خان پهلوی است؟ پسرعموی رضا پهلوی و پیشکار محمدرضا پهلوی که شهریار را در باغشاه زندانی و سپس تبعید کرد به خراسان که استاد رفت پیش آنجا نزد کمال الملک. چرا نام چرکین او هنوز بر تهران است؟ وقتی همه جای نام ها زدوده شده از نام او، چرا تهران هنوز به این نام آلوده است؟

تحت حمایت حکومت نبود

یکی دیگر از افسانه هایی که درباره زندگی شهریار مطرح شده، حمایت تام و تمام دولتی از او بوده است. لابد شما هم بعضی را شنیده اید مثلا این که شهریار ماهانه حقوق های آنچنانی می گرفته و جمهوری اسلامی زندگی اش را ساخته بوده است. همین عکس هایی که از او و خانه اش باقی مانده کافی است تا تن به باور این مهملات ندهیم، اما اصغر فردی هم در این باره معتقد بود شهریار هیچ گاه تحت حمایت نبوده است.

شاگرد شهریار در این باره می گفت: فصلی از زندگی رادیکال و مبارزات ضدپهلوی شهریار را در شعرش می بینیم. خب ادامه این روند را پس از پیروزی انقلاب هم می بینیم، اما بدیهی است او از انقلابی که دلباخته اش بوده است، حمایت کند. رفتار شهریار پس از انقلاب، اپوزتیو و مبارزه ای نیست بلکه حمایت است از جریان انقلابی؛ بنابراین باز هم انقلابی و رادیکال است. با این حال مگر شهریار در دوره حمایت از انقلاب، مورد حمایت نهاده شد؟ آیت ا... خامنه ای گه گاه با ایشان تماس می گرفت و وقتی در بیمارستان تبریز بودند به ملاقاتشان آمد. اما این که می گویند شهریار این طور و آن طور حمایت می شد، درست نیست.

طعنه به فرح و پیش بینی انقلاب

بعضی هم می گویند شهریار با حکومت پهلوی چندان اصطکاکی ایجاد نمی کرد و حوصله دردسر نداشت. روایت اصغر فردی از ماجرای شهریار با فرح در این باره خواندنی است: سال 1355 مهرداد پهلبد که وزیر فرهنگ بود با یک سند ملکی و کیفی پرپول می آید پیش شهریار؛ سند ملکی ساختمانی ویلایی در قلهک شمیران که فرح آن خریداری نموده بود تا شهریار را بیاورد تهران و آنجا ساکن کند.

حالا ببینید شهریار در این شعر چه گفته: می کده، چون به باد شد، دعوت من به باده کرد/ روغن ریخته ست کو نذر امامزاده کرد. توجه داشته باشید دو سال پیش از وقوع انقلاب آن را پیش بینی می نماید و طعنه ای هم روانه فرح می دارد. شهریار هیچ وقت آن خانه را نپذیرفت. استاندار مدام نامه نوشت به شهریار که ما از این بابت تحت فشاریم و بیا خانه را بپذیر، اما شهریار اصلا استاندار را به حضور نپذیرفت.

bestcanadatours.com: مجری سفرهای کانادا و آمریکا | مجری مستقیم کانادا و آمریکا، کارگزار سفر به کانادا و آمریکا